ΣΥΝΤΟΜΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΔΡΑΣΗΣ ΤΟΥ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΥ ΣΤΙΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΔΟΜΕΣ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΟΔΟΜΗ (Δεν αλλάζει η κοινωνία μόνο με την αλλαγή των κοινωνικών δομών πρέπει να μεταβληθεί πρώτα η ανθρώπινη χαρακτηροδομή)

Ο Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός στηρίχθηκε στην ανάπτυξη του ορθού λόγου και των επιστημών. Ο Βολτέρος υπερασπίστηκε την ελευθερία της διακίνησης των ιδεών και υποστήριζε το δικαίωμα κάθε ανθρώπου να διαδίδει ελεύθερα χωρίς περιορισμούς τις σκέψεις και ιδέες του.  Υποστήριζε ότι ακόμη και εάν δεν συμφωνεί ούτε με μια λέξη από όσα λέγει ένας άνθρωπος, θα υπερασπίζει ακόμα και με το τίμημα της ζωής του, το δικαίωμα κάθε ανθρώπου ελεύθερα να λεει όσα πρεσβεύει. 

Αυτός ο φιλελεύθερος τρόπος σκέψης και η υπεράσπιση της αξιοπρέπειας, των ελευθεριών και των δικαιωμάτων του πολίτη ήταν υπόθεση καθολική των διαφωτιστών και εξυπηρετούσε τις επιδιώξεις της αστικής τάξης που ήθελε να έχει στα χέρια της την πολιτική και οικονομική εξουσία, την οποία προσπαθούσαν να διατηρήσουν, ο Βασιλιάς και οι ευγενείς.

Ο Ρουσσό, ο Μοντεσκιέ, οι εγκυκλοπαιδιστές Ντιτερό, ντ’ Αλαμπέρ, Κοντερσέ, Κοντιγιάκ, Χόλπαχ, Ελβέτιος, είναι οι διασημότεροι στοχαστές και επιστήμονες που προετοίμασαν το έδαφος για τη Γαλλική Επανάσταση του 1789.

Η Εγκυκλοπαίδεια ή “Συστηματικό Λεξικό των Επιστημών των Τεχνών και των Επαγγελμάτων”, εκδοτικό επίτευγμα εκείνο τον καιρό, ενημέρωσε την κοινή γνώμη της Γαλλίας αλλά και ευρύτερα της Ευρώπης, για κάποιες Θεμελιώδεις ιδέες: Δικαιοσύνη, ειρήνη, ελευθερία, Δημοκρατία, ανεξιθρησκία, επιστήμη, απελευθέρωση του ανθρώπου από δεισιδαιμονίες και προκαταλήψεις, (ο.π., βλ. Φ. Κ. Βώρος, Ξένη Ασημακοπούλου, Βασίλειος Δ. Ασημομύτης, Νικ. Π. Δημακόπουλος, Θ. Κατσουλάκος, Θέματα Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας από τις Πηγές, σ. 18). 

Η Εγκυκλοπαίδεια, για την οποία εργάστηκαν οι εγκυκλοπαιδιστές πάνω από 20 έτη (1751-1772), προετοίμασε την Γαλλική Επανάσταση, ήταν ένα δυνατό εργαλείο προώθησης των ιδεών του διαφωτισμού, διέδωσε την επιστήμη και τις νέες τεχνολογίες, επιχειρηματολογία ενάντια στα δεινά της τότε κοινωνικής κατάστασης και μετέδωσε εμπιστοσύνη ότι η ανθρώπινη κοινωνία και η ανθρώπινη φύση μπορούν να βελτιωθούν απεριόριστα με την δύναμη της ανθρώπινης λογικής.

Η επίδραση της Γαλλικής Επανάστασης και της Εγκυκλοπαίδειας στην διαμόρφωση του νεοελληνικού διαφωτισμού ήταν τεράστια, καθώς επηρέασε σημαντικά το έργο των φορέων του Νεοελληνικού Διαφωτισμού.

Προηγουμένως αξίζει να αναφερθούμε με συντομία στο Βολταίρο γιατί επηρέασε ιδιαίτερο με το έργο του την ελληνική παιδεία και σκέψη, λόγω της ελευθεροφροσύνης του, την περίοδο που οι έλληνες στέναζαν κάτω από τον τουρκικό ζυγό. Αν και θεωρήθηκε άθεος από την παπική εξουσία, την οποία επέκρινε δριμύτατα για τον φανατισμό της, η στάση του και η συμπεριφορά του φανερώνουν ένα πραγματικό “χριστιανό”. Εξέφραζε με τον καλύτερο τρόπο την ρήση του Χριστού, “Όποιος θέλει ας με ακολουθήσει”, διότι βασικό χαρακτηριστικό της διδασκαλίας του Χριστού ήταν η αγάπη, η δικαιοσύνη και η ελευθερία.

Είναι σημαντική λοιπόν η στάση του Βολταίρου, ως ακατάβλητου υπερασπιστή της ελευθερίας και του λόγου, για τους υπόδουλους έλληνες, που έπρεπε να αφυπνιστούν για να διεκδικήσουν την ελευθερία τους.

Η ιστορία δεν ωφελεί σε τίποτα εάν δεν μας διδάσκει για τα λάθη του παρελθόντος και δεν μας βοηθά να κατανοήσουμε το παρόν και το μέλλον το οποίο θέλουμε να οραματιστούμε και να δημιουργήσουμε, διαφορετικά καταντά ανούσια και στείρα εξιστόρηση γεγονότων. Είναι σημαντικό να δούμε πόσο οι Έλληνες επηρεάστηκαν από τον ευρωπαϊκό Διαφωτισμό που τροφοδότησε τον νεοελληνικό Διαφωτισμό με ιδέες, αντιλήψεις, επιστημονικές γνώσεις και επαναστατικές δημοκρατικές και φιλελεύθερες ιδέες.

Η ελευθεροφροσύνη των Διαφωτιστών και ιδιαίτερα του Βολταίρου παραμένει επίκαιρη ακόμα και σήμερα διότι δεν λείπουν οι πνευματικά τυφλοί που διακατέχονται από μισαλλοδοξία και οι πνευματικές παρωπίδες τους, κρύβουν την αλήθεια από τα μάτια τους.

Όπως ο Πάπας της Ρώμης δεν αντιλαμβανόταν την μισαλλοδοξία του και υποστήριζε ότι ήταν αλάθητος παραμένοντας μέχρι σήμερα αμετανόητος, υπάρχουν και σήμερα άνθρωποι που δεν αντιλαμβάνονται το ρόλο της εκκλησίας ή δεν θέλουν να αναγνωρίζουν το ρόλο της Ορθόδοξης Εκκλησίας και του Πατριαρχείου στην παιδεία του σκλαβωμένου έθνους και στην διατήρηση της ελληνικής γλώσσας και παράδοσης. Είναι είτε φανατισμένοι που απολαμβάνουν την υλιστική τους ευδαιμονία, είτε προσκολλημένοι στην άγονη μελέτη της ιστορίας που τους δόθηκε χωρίς να αμφιβάλουν για τίποτα και εξαρτημένοι θανάσιμα από τις υλιστικές αντιλήψεις περί ευδαιμονισμού.

Είναι δύσκολο λοιπόν να κατανοήσουν πέρα από τα υλιστικά πρότυπα που εξέθρεψε ο ευρωπαϊκός διαφωτισμός, την αγάπη των πρώτων χριστιανικών κοινοτήτων που ξεπερνάει τις κοινωνικές ανισότητες και δεν έχει σχέση με τον καπιταλισμό και τον κομμουνισμό που οραματίστηκαν οι Θεωρητικοί του διαλεκτικού υλισμού και του ορθολογισμού.

Δυστυχώς, ορισμένοι πνευματικοί υποτίθεται ηγέτες, του καπιταλισμού και του κομμουνισμού, δεν θέλουν ή δεν μπορούν να αντιληφθούν την σημασία της χριστιανικής αλληλεγγύης στην διαμόρφωση της κοινωνίας, γιατί ο ορθολογισμός τους δεν κατανοεί ότι η κοινωνία της αγάπης, της δικαιοσύνης και αλληλεγγύης δεν χτίζεται μόνο με νόμους, νέες δομές και με την επιβολή της από κάποια κρατική ή άλλη εξουσία, αλλά κυρίως με τη θυσιαστική αγάπη που φτάνει μέχρι την Σταυρική Θυσία του Χριστού. Για να αλλάξει η κοινωνία πρέπει να αλλάξει ο άνθρωπος, γιατί κοινωνία αγάπης και δικαιοσύνης χωρίς ανθρώπους που να αγαπούν τον συνάνθρωπο τους δεν είναι εφικτή.

Οι φορείς του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού, επιστήμονες και φιλόσοφοι αν και είχαν καλές προθέσεις και έφεραν σημαντικές κοινωνικές και πολιτικές αλλαγές δεν ήταν δυνατόν να αναγεννήσουν τη φθαρμένη από την κοινωνική διαφθορά φύση του ανθρώπου.

Δεν μπόρεσαν να το πετύχουν γιατί θεοποίησαν την δύναμη του ανθρώπινου μυαλού, τα υλικά αγαθά και την νέα τεχνολογία και στην ουσία τροφοδότησαν ιδεολογικά την αστική τάξη για μια επανάσταση με την οποία θα έπαιρνε την πολιτική εξουσία στα χέρια της, από την παρακμασμένη τάξη των ευγενών, των φεουδαρχών και του Βασιλιά.

Οι φυσιοκράτες και οι θεωρητικοί της οικονομίας της αγοράς και του οικονομικού φιλελευθερισμού, με κυριότερο εκπρόσωπό τους τον 18^ο αιώνα τον Άνταμ Σμίθ, πίστευαν ότι ο νόμος της προσφοράς και της ζήτησης ρυθμίζει την οικονομική δραστηριότητα και εξέφραζαν τα οράματα της αστικής τάξης που είχε στα χέρια της την οικονομική εξουσία.

Στην ουσία με την αστική και κομμουνιστική επανάσταση η οικονομική εξουσία παραμένει στα χέρια λίγων οικονομικά ισχυρών κεφαλαιοκρατών, οι οποίοι ελέγχουν τα μέσα παραγωγής και την παραγωγή προς όφελος τους και όχι προς όφελος του γενικότερου κοινωνικού συνόλου. Αυτό αποδεικνύεται περίτρανα σήμερα αφού τα 2/3 περίπου του πληθυσμού της γης βρίσκονται κάτω από το όριο της φτώχιας και λιμοκτονούν, ενώ ελάχιστοι άνθρωποι, οι κεφαλαιοκράτες της Δύσης και οι ανώτατοι αξιωματούχοι της κομμουνιστικής Κίνας, έχουν στα χέρια τους τεράστιο πλούτο, που έχει αφαιρεθεί από την πλειονότητα των ανθρώπων της γης που τον παράγουν. 

Είναι λοιπόν σημαντικό να κατανοήσουμε ότι: Για να αλλάξει η κοινωνία πρέπει να αλλάξει ο άνθρωπος, γιατί Κοινωνία Αγάπης και Δικαιοσύνης Χριστού χωρίς αναστάσιμο ορθόδοξο ήθος Χριστού, δηλαδή, Χωρίς Ανθρώπους που να αγαπούν αληθινά σταυροαναστάσιμα τον συνάνθρωπό τους δεν είναι εφικτή.

Ευστάθιος Ι. Μοσχοβίτης

ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ

ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΕΥΣΤΑΘΙΟΣ Ι. ΜΟΣΧΟΒΙΤΗΣ